ÇAY PAZARLAMA KANALLARI
Kaynak: Rize Tarım Master Planı, Mayıs 2003.
5.2. Destekleme Politikası
Çay-Kur tarafından her yıl yaş çay yaprağı alım fiyatı açıklanmaktadır. 2003 yılında yaş çay yaprağı taban fiyatına ilave olarak üreticilerimize 50.000 TL/Kg destekleme primi ödenmiştir. 2004 yılı için kilogram başına 65.000 TL destekleme primi verileceği açıklanmış ancak 2004 yılı için destekleme primi ödenmesine ilişkin kararname henüz yayımlanmamıştır.
5.3. Dış Ticaret
Çay sektöründe uzun yıllar temel strateji, yurt içi tüketimi karşılamaya yönelik olduğundan dış ticaret ile ilgili çalışmalar yetersiz kalmıştır.
5.3.1. İhracat
Ülkemiz çay üretimi iç talebi karşılamakla birlikte bir miktar tüketim fazlası vardır. Bu tüketim fazlası çayın ise ihraç edilmesi gerekmektedir. Çay ihracatımız, ülkemizin var olan potansiyeline rağmen artırılamamıştır. Çay ihracatında ülkemizin karşılaştığı en önemli sorun üretim maliyetlerinin yüksekliğidir. Dünyada çay üretimi daha çok gelişmekte olan ülkelerde yapılmakta olup, gerek yıl boyu hasadın yapılması gerek üretim maliyetlerinin düşüklüğü ülkemizin dünya piyasalarında rekabet etmesini güçleştirmektedir. Bütün bu olumsuzluklara rağmen Ülkemiz çayının tarım ve sanayinde kimyasal ilaç ve katkı maddesi kullanılmadan üretilmesi büyük bir avantaj olarak karşımıza çıkmaktadır.
ÇAY
Ülkemizin ihracat imkanlarının artırılması bakımından, maliyeti düşürücü tedbirler alınarak, ülkemiz çayının sahip olduğu üstünlükler tanıtılmalı ve Dış Pazar araştırması yapılarak, ülkelerin taleplerine uygun, istenen kalitede ve ambalajda çay ihracatı yapılmalıdır.
Tablo 5. Türkiye Çay İhracatı
Yıllar İhracat
Miktar(Mt) Değer(1000$)
1999 4.522 4.892
2000 6.381 5.782
2001 4.817 4.073
2002 5.109 5.008
2003 6.739 6.981
2004(Ocak-Mart) 1.811 2.240
Kaynak:DTM
5.3.2. İthalat
Ülkemizin çay ithalatı 1960’lı yıllardan itibaren üretimin tüketimi karşılamaya başlaması ile sona ermiştir. Yapılan ithalat ise çok cüzi düzeydedir. Yürürlükteki ithalat rejimi kararı çerçevesinde Ülkemizde çay ithalatı serbesttir.
İthalatı izne tabi mallar çerçevesinde yer alan çay, yüksek gümrük vergileri ile korunmaya çalışılmakta olup, 2004 yılı itibarıyla çayda uygulanmakta olan gümrük vergisi kanuni olarak %187, tavizli olarak ise %168,3’tür.
Tablo 6. Türkiye Çay İthalatı
Yıllar İthalat
Miktar(Mt) Değer(1000$)
1999 4.828 5.007
2000 4.778 7.934
2001 5.365 8.375
2002 1.539 2.684
2003 2.529 3.941
2004(Ocak-Mart) 470 0.849
Kaynak: DTM
6. Pazarlama Sorunları
4 Aralık 1984 tarihlinde yürürlüğe giren 3092 sayılı “Çay Kanunu” ile çayda devlet tekeli kaldırılmış, özel sektörün de çay da faaliyet göstermesi sağlanmıştır. Bu kanun ile serbest rekabet ortamında çay tarımı ve pazarlamasının daha iyiye gitmesi hedeflenmiş ancak kanunla beklenen amaca ulaşılamamıştır. Gerekli teknik alt yapı çalışmalarını tamamlamadan devreye giren özel sektör, ruhsat almayan üreticilerden çay alımı yaparak ruhsatsız çaylıkların giderek artmasına yol açmıştır. Çaylık alanların artışı nedeniyle üretim-tüketim dengesi bozularak çayda stoklar oluşmuş, bu da üretim maliyetini artırdığı gibi ürün bedellerinin zamanında ya da hiç ödenmemesine yol açmıştır.
Teknik ve hijyenik şartları yetersiz, üretim ve çalışma izni olmaksızın çay üretimi yapan bazı özel işletmeler, denetimlerin yeterinde yapılmaması neticesinde sektörde haksız rekabete neden olmaktadır. Bu gibi işletmeler, kendilerine ürün teslim eden üreticileri Çay-Kur’a bildirmediğinden üreticiler destekleme pirimi ödemelerinden faydalanamayarak mağdur durumda kalmaktadır. Ayrıca yaş çay bedeli karşılığında kuru çay vermekte yada ürün bedellerini zamanında ödememektedir. Bu durum neticesinde üreticilerin özel sektöre güveni kalmamaktadır.
ÇAY
Üreticilerimizin üretimden hak ettiği geliri elde edebilmeleri ve mağdur edilmemeleri bakımından gerekli denetimler yapılarak kaçak çaylıklar ile izinsiz işletmelerin önüne geçilmeli ve ürün bedellerinin geciktirilmeden ödenmesi sağlanmalıdır.
İşletmeler tarafından alım standardına uyulmaması neticesinde kuru çayda kalitesiz ürünler piyasaya sürülerek halk sağlığı tehdit edildiği gibi, Türk çay imajı da zedelenmektedir. Sektörde faaliyet gösteren tüm kuruluşların alımlarda gereken özeni göstermesi sağlanmalıdır.
Ülkemiz çayındaki en büyük tehditlerden biri de kaçak yollarla ülkemize giren çaylardır. Kaçak çaylar tüketicinin damak tadını etkileyerek, kendi çayımıza yabancılaşma tehlikesini berberinde getirmektedir. Kaçak çaylar halk sağlığını tehdit ettiği gibi Türk çay pazarının daralmasına yol açarak üreticinin emeğinin ziyan olmasına neden olmaktadır. Bu nedenle kaçak çay girişi önlenmelidir.
Özek sektör mevcut kapasitesini tam olarak kullanamamaktadır. Atıl kapasite ise ekonomik olarak büyük kayba neden olmaktadır. Sektördeki mevcut atıl kapasitenin verimli bir şekilde kullanılabilmesine yönelik tedbirler alınmalıdır.
7. Fiyat
Bölgede çayın ekonomik ve sosyal yönden yeri ve önemi dikkate alındığında yaş çay ürününün fiyatlandırılması büyük önem taşımaktadır. Doğu Karadeniz Bölgesinin arazi ve iklim yapısı üreticileri çaya bağımlı kılmaktadır. Bu nedenle fiyat politikaları üreticileri doğrudan etkilemektedir. Üreticilerin çaydan elde etmekte oldukları gelir günümüzün ekonomik koşullarında yeterli değildir. Yaş çay fiyatları üreticilerimizin çay tarımından yeterli gelir elde edebilmesi sağlayacak düzeyde belirlenmeli, ürün bedelleri ve destekleme primleri zamanında ödenmelidir.
Tablo 7. Yaş Çay Fiyatları
Yıllar Fiyat(TL/Kg)
1985 140
1990 850
1995 12.000
2000 162.500
2001 250.000
2002 320.000
2003 450.000
2004 525.000
8. Sonuç Ve Öneriler
Doğu Karadeniz Bölgesinde oldukça önemli bir yere sahip olan çay tarımı ve sanayi istihdam yaratarak bölgesel göçü önlemiş ve bir milyon insanın geçim kaynağı olmuştur. Ülkemizi çayda dışa bağımlılıktan kurtararak ülke ekonomisine büyük katkılar sağlamıştır. Gerek ekonomik gerekse sosyal yönden oldukça önemli bir yere sahip olan çay sektörünün daha iyi bir yere gelebilmesi ve üreticilerimizin hak ettiği geliri elde edebilmeleri bakımından gerekli tedbirler alınmalıdır.Bu amaçla;
• Kaliteli yaş çay yaprağı üretimi için; budama işlemleri tekniğine uygun olarak yapılmalı ve budama nedeniyle ürün kaybına uğrayan üreticilerin gelir kaybının devlet tarafından tazmin edilmesine önümüzdeki yıllarda da devam edilmelidir
• Yaşlanmış, verimden düşmüş, açılımlar nedeniyle bir örnekliği bozulmuş bahçeler, üstün verim ve kaliteye sahip, çay tiplerinden alınan çelikler ile üretilmiş fidanlarla bir program dahilinde yenilenmeli ve bu aşamada çay üreticileri devlet tarafından desteklenerek, teşvik edilmelidir.
ÇAY
• Gübreleme işlemleri toprak ve yaprak analizlerine göre yapılarak, bu amaçla üretimin yoğun olarak yapıldığı yerlerde laboratuarlar sayı ve nitelik bakımından yeterli hale getirilmeli ve doğru gübre kullanımı konusunda gerekli eğitim ve yayım faaliyetleri yapılmalıdır.
• Üreticilerim mağduriyetinin giderilmesi bakımından çayda uygulanmakta olan kota miktarı artırılmalı, ürün bedelleri ve destekleme primleri geciktirilmeden ödenmelidir.
• Pazarlamada karşılaşılan sorunların çözümlenmesi bakımından çay borsası kurulmalıdır.
• Ülkemiz çayının tarım ve sanayinde kimyasal ilaç ve katkı maddesi kullanılmadan üretilmesi önemli bir avantajdır. Bu da organik çay tarımına geçişte büyük kolaylık sağlayacaktır. AB ülkelerinde organik ürünlere olan talebin yüksekliği ve AB ülkelerinde çay tarımı yapılmadığı dikkate alındığında organik çay üretimi önemli bir potansiyel olarak görülmektedir. Bu avantajın değerlendirilebilmesi için organik çay üretimine gereken önem verilmelidir.
• Ülkemizin ihracat imkanlarının artırılması bakımından, maliyeti düşürücü tedbirler alınarak, ülkemiz çayının sahip olduğu üstünlükler tanıtılmalı ve dış Pazar araştırması yapılarak, ülkelerin taleplerine uygun, istenen kalitede ve ambalajda çay ihracatı yapılmalıdır.
• İthalat dışında özellikle kaçak yollarla ülkemize giren çaylar tüketicinin damak tadını etkileyerek, kendi çayımıza yabancılaşma tehlikesini berberinde getirmektedir. Kaçak çaylar halk sağlığını tehdit ettiği gibi Türk çay pazarının daralmasına yol açarak üreticinin emeği ziyan olmasına neden olmaktadır. Bu durumda kendi üreticimiz yerine başka ülkelerin üreticileri desteklenmiş olmaktadır. Üreticilerimizin emeğinin ziyan edilmemesi bakımından Gerekli tedbirler alınarak gayri resmi yollarla ülkemize çay girişi kesinlikle engellenmelidir.
YARARLANILAN KAYNAKLAR
1)
www.biriz.biz.com2)
www.caykur.gov.tr3) 8. Beş Yıllık Kalkınma Planı, Gıda Sanayi ÖİK Komisyonu, Çay Sanayi Alt Komisyonu Raporu, DPT, Ankara 2001.
4) Rize Tarım Master Planı, Rize Tarım İl Müdürlüğü, Mayıs 2003.
5) “Çay Üreticisi, Çay Sanayicisi, Bölge Ekonomisi Bakımından Çay Sektörünün Mevcut Durumu, Geleceği ve Çözüm Önerileri Çalışma Toplantısı” Türkiye Ziraat Odaları Birliği, Rizeliler Kültür ve Dayanışma Derneği, Ankara 2001.
6) DOĞAN, H., “Dünya’da ve Türkiye’de Çay Üretimi ve Gelişimi” Tarım ve Yaşam Dergisi, Sayı 4, Sayfa 22-30, Nisan-Mayıs-Haziran’98.
7) DEMİR, A., “Çay”, Tarımsal Ekonomi Araştırma Enstitüsü, Sayı 1, Aralık 2002.
TUĞ, Y., Yaş Çay Yaprağı Raporu,
www.tarim.gov.trTZO