YEREL YÖNETİMLERDE STRATEJİK YÖNETİM VE PLANLAMA

Sezai ÖZTOP

Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü

Yüksek Lisans Öğrencisi



Yrd.Doç.Dr.Muharrem ES

Kocaeli Üniversitesi

İİBF Siyaset Bilimi ve Kamu Yönetimi Bölümü

Öğretim Üyesi

Kutu İçi

Dünya demokrasilerinde yerel yönetimlerin artan önemi ve yeni yönetim arayışları ülkemizde de takip edilmektedir. Yeni yönetim anlayışlarından stratejik yönetim başlangıçta özel sektörde ağırlık kazanmasına rağmen kamu sektöründe de uygulama alanı bulmaktadır. 2003 yılında DPT tarafından yayınlanan Kamu Kuruluşları için Stratejik Planlama Kılavuzu, kamu kurumlarının bu yaklaşımı uygulayabilmeleri için yönlendirici ve yapılması gerekenleri içeren bir kılavuzdur. Ayrıca yeni yerel yönetimler yasa değişikliklerinde görevler arasında stratejik planlar yapılması ile ilgili maddelerin ithali de gerçekleştirilmiştir.



1. GİRİŞ

Yerel yönetimler, gelişen toplum ihtiyaçlarının artması, kentsel nüfus artışının getirdiği ihtiyaçlar, dünyada yerelleşme eğilimi gibi nedenlerle gittikçe artan oranda önem kazanmaktadır. Kırsal alanlardan şehirlere yönelik yaşanan göç dalgalarının yarattığı hızlı kentleşme ve çarpık yapılaşma yerel yönetimlerin halen mücadele ettiği sorunların başında gelmektedir. Refah seviyesinin artışı, toplumun taleplerinde de nitelik ve nicelik olarak artışa neden olmuştur. Hızla büyüyen ve çözümü zorlaşan kentsel sorunlar, kıt kaynakların verimli ve etkin kullanımının daha fazla önem kazanmasına, dolayısıyla yerel yönetimlerin yeni yönetim arayışlarına girmesine neden olmuştur.

Dünya demokrasilerinde yerel yönetimlerin artan önemi ve yeni yönetim arayışları ülkemizde de takip edilmektedir. Yeni yönetim anlayışlarından stratejik yönetim başlangıçta özel sektörde ağırlık kazanmasına rağmen kamu sektöründe de uygulama alanı bulmaktadır. 2003 yılında DPT tarafından yayınlanan Kamu Kuruluşları için Stratejik Planlama Kılavuzu, kamu kurumlarının bu yaklaşımı uygulayabilmeleri için yönlendirici ve yapılması gerekenleri içeren bir kılavuzdur. Ayrıca yeni yerel yönetimler yasa değişikliklerinde görevler arasında stratejik planlar yapılması ile ilgili maddelerin ithali de gerçekleştirilmiştir.

Bu çalışmada, öncelikle yerel yönetim kavramı ve stratejik yönetim ile stratejik planlama yaklaşımları açıklanmış, daha sonra stratejik yönetim ve stratejik planlamanın yerel yönetimlerde uygulanabilirliği incelenmiştir.

2. YEREL YÖNETİM KAVRAMI

Günümüzde toplumların ihtiyaçları artarken tüm kamu hizmetlerinin bir tek merkezden yürütülmesi imkanı bulunmamaktadır. Kamu hizmetlerinin yalnız bir merkezden idare edilmesi şeklindeki bir idari teşkilatlanma biçimine merkezden yönetim adı verilmektedir. Ancak, bazı hizmetler bütün ülkeyi değil, sadece bir bölgeyi veya bir kısım vatandaş gruplarını ilgilendirmektedir. Bu tür hizmetlerin merkezden yürütülmesi hem gecikmeye hem de maliyetin artmasına neden olabilmektedir. Ayrıca yerel mahiyetteki bir sorunun merkezden görülmesi ve en uygun çözümün tespitinin de merkezden yapılması her zaman mümkün olamamaktadır. İşte bu gereksinimle merkezden uzak bölgelerde etkili bir yönetim için belli alanlarda özerk bir yönetim şekline ihtiyaç duyulmuştur. Bu idare tarzı yerel yönetim olarak adlandırılmakta ve “kamu hizmetlerinin yönetiminin, merkezden yönetimden ayrı özerk kamu hukuku tüzel kişilerine verilmesi” olarak tarif edilmektedir.

Yerel yönetimler, ulusal sınırlar içerisindeki değişik büyüklüklerdeki topluluklarda yaşayan insanların, ortak ve yerel nitelikteki gereksinimlerini karşılamak amacıyla kurulan ve hukuk düzeni içerisinde oluşturulmuş olan anayasal kuruluşlardır. Buna göre;

"Yerel yönetimler; belirli bir coğrafi alanda yaşayan, yerel topluluğun bireylerine kendilerini en çok ilgilendiren konularda hizmet üretmek amacıyla kurulan, karar organları yerel toplulukça seçilerek göreve getirilen, yasalarla belirlenmiş görevlere ve yetkilere, özel gelirlere, bütçeye ve personele sahip, üstlendiği hizmetler için kendi örgütsel yapısını kurabilen, merkez yönetimi ile ilişkilerinde yönetsel özerklikten yararlanan kamu tüzel kişileridir" tanımlaması yapılmaktadır.

3. STRATEJİK YÖNETİM VE STRATEJİK PLANLAMA

3.1. Stratejik Yönetim

Yaygın kullanılan tanımlamayla strateji; bir bakış açısı, geniş bir görüş ve ayrıntıya inmeden geneli görmek olarak tanımlanmaktadır. Bu tanım strateji kavramının örgütün mevcut durumundan çok geleceği ile ilgilendiğini göstermektedir. Strateji kavramını temel alarak geliştirilen stratejik yönetim ise şu tanımlarla açıklanmaktadır.

Stratejik yönetim; özel sektör, kamu sektörü ve üçüncü sektörde faaliyet gösteren tüm örgütlerde geleceğe yönelik amaç ve hedeflerin belirlenmesine ve bu hedeflere ulaşabilmesi için yapılması gereken işlemlerin tespit edilmesine imkan sağlayan bir yönetim tekniğidir.

Stratejik yönetim; etkili stratejiler geliştirmeye, uygulamaya ve sonuçlarını değerlendirerek kontrol etmeye yönelik karar ve faaliyetler bütünüdür.

Stratejik yönetim; bir örgütün ne yaptığını, varlık nedenini ve gelecekte ulaşmak istediği hedefleri ortaya koyan bir yönetim tekniği

Stratejik yönetim; yoğun bir rekabetle yüz yüze bulunan şirketlerin rakipleri ile yarışabilmeleri için ne yapmaları, ne tür stratejiler izlemeleri gerektiğini inceleyen bir araştırma alanıdır.

3.1.1. Stratejik Yönetimin Özellikleri

Stratejik yönetimin temel özellikleri aşağıdaki şekilde sıralanmaktadır.

Stratejik yönetim her şeyden önce, tepe yönetiminin bir işlevidir: Tüm olarak örgütün geleceğini ilgilendirmesi ve ona bir yön belirlemeye çalışması nedeniyle stratejik yönetim, tepe yöneticilerinin bir işlevidir. Tepe yönetiminin kesin desteği olmadan, sistemin başarılı olması düşünülemez.

Geleceğe yöneliktir ve örgütün uzun dönemli amaçları ile ilgilidir: Belirlenen zaman içinde kurumun nereye ulaşacağını ve bu sonuçları elde etmek için nelerin yapılması gerektiğini ortaya koyar.

Stratejik yönetim, kurumu açık bir sistem olarak görür: Kurum, içinde bulunduğu çevre ile karşılıklı etkileşim ve bağımlılık içindedir. Çevrede oluşan herhangi bir değişiklik kurumu da etkiler. Bu nedenle stratejik yönetim çevreyi oldukça yakından izler.

Stratejik yönetim, orta ve alt kademe yöneticilerine de rehberlik eder: Stratejik yönetimin belirlediği amaçlar, karar ve faaliyetler işletme içinde en alt birimlere kadar herkesin ortak hareket noktasını oluşturur.

Stratejik yönetim, işletmenin kaynaklarının en etkili bir şekilde dağıtımıyla ilgilidir: İşletmenin temel amaçlarının gerçekleştirilebilmesi için gerekli kaynakları ürün/pazar bileşimlerine uygun bir şekilde dağıtır.

Stratejik yönetimin karar vermede kullandığı bilgilerin kaynak ve verileri farklıdır: Stratejik yönetim, bir bütün olarak işletmenin etkililiği ve verimliliği ile ilgili olduğu için konuya ait bilgi kaynakları ve verileri çok çeşitlidir. İşletme bölümleri ve çevreye ait çeşitli bilgi ve verileri zorunlu kılar.

Stratejik yönetim, kurumun amaçlarıyla toplumun çıkarlarını bir bütünlük içerisinde ele alır: Bu açıdan stratejik yönetim dış çevresine karşı sosyal sorumluluk taşır.

Stratejik yönetim, kurumun farklı birimleri ve hiyerarşik kademeleri arasında koordinasyon sağlar: Stratejilerin kurum için temel yön göstermesi ve hedefler oluşturması sebebiyle, kurum içindeki farklı birimler ve kademeler arasında amaçlar hiyerarşisi sağlayarak, farklılaşmalarını önler.

3.1.2. Stratejik Yönetim Süreci

Süreç, yeni stratejiler oluşturma ve seçme ile başlar. Ancak stratejilerin seçilmesi ve planlama yapılabilmesi için, daha önce stratejik analiz yapılmalıdır. Stratejik analiz, kurumun bugünkü ve gelecekteki dış çevresi ile işetmenin mevcut yapısının incelenmesidir. Analizler sonucunda kurumun gelecek tasviri tanımlanır. Stratejilerin uygulama sürecinde örgüt bütünüyle vizyon ve stratejilere uyumlu hale getirilir. Sürecin son aşamasında ise genel yaklaşımlarda olduğu gibi uygulama sonuçları gözden geçirilir ve planlara göre kontrol edilerek, sonuçlar sisteme yeniden geri beslenir.

Stratejik yönetim sürecinde üç aşama söz konusudur:

Stratejilerin Geliştirilmesi ve Stratejik Planlama Aşaması: Bu aşamada üst yönetim tarafından organizasyonda iç ve dış durum değerlendirilmesine yönelik SWOT (Strength, Weakness, Opportunities, Threats) analizi yapılır. Yine bu aşamada organizasyonun vizyon ve misyon bildirileri hazırlanarak organizasyonda ortak amaç, ilke ve değerler ortaya konulur.

Stratejilerin Uygulanması: ikinci aşamada üst yönetimin sorumluluğunda ve özellikle orta kademe yöneticiler ile işbirliği yapılarak stratejilerin uygulanmasına geçilir. Bu aşamada daha önce belirlenen strateji ve aksiyon planlarının uygulaması yapılır.

Uygulanan Stratejilerin Gözden Geçirilmesi ve Denetimi: Üçüncü aşamada yapılan uygulamaların sonuçları gözden geçirilerek stratejik planlamada gerekirse değişiklikler yapılır.

3.2. Stratejik Planlama

Stratejik planlama ise, stratejik yönetimin safhaları olan uygulama ve kontrol aşamalarından önce gelen safhasıdır. Stratejik planlamanın, klasik planlamadan farkı; sürekli yenilenerek ve çok daha ilerisinin düşünülerek yapılmasıdır.

Stratejik planlamayı tanımlamadan önce, “planlama” tanımlarının yapılması faydalı olacaktır. Planlama farklı şekillerde tanımlanan bir kavramdır. Bu tanımlamalara göre; “Planlama, ne yapılacağına önceden karar verilmesidir.”, “Planlama, belirli bir amacı gerçekleştirmek için düzenlenen önlemler bütünüdür.”, “Planlama, amaçların ve bu amaçların elde edilmesi için gerekli olan faaliyetlerin belirlenmesi sürecidir.” “Planlama, bir kimsenin amaçlarını açıklığa kavuşturması ve daha sonra istenen hedeflere ulaşmak amacıyla kimin, ne zaman, hangi yöntemlerle ve ne kadar giderle hangi faaliyetlere girişeceğinin kararlaştırılmasıdır.” “Planlama, içeriği, kuşatımı, amacı ve araçları ne olursa olsun, verilmiş bir ortamda önceden belirlenmiş amaç ya da amaçlara, yine önceden belirlenmiş sürede, belli araçlarla ulaşma eylemidir.”

Stratejik yönetim, genel olarak etkili stratejiler planlama, geliştirme ve bunları uygulayarak sonuçlarını kontrol etme sürecidir. Stratejik planlama ise,

“Örgütün misyonu doğrultusunda amaçlarının tespit edilmesi, çevrede fırsat ve tehditlerin belirlenmesi, örgütün içinde bulunduğu durum, yani zayıf ve güçlü yönlerinin belirlenerek iç analiz yapıldıktan sonra stratejik alternatifler ortaya koyarak en uygun olanın seçilmesi süreci” olarak ifade edilmektedir.

Stratejik planlama, örgütün ne olduğu, ne yaptığı ve neyi neden yaptığına şekil veren ve yol gösteren temel kararları ve eylemleri üretmek için disipline edilmiş bir çabadır. Stratejik planlama, ana hatlarıyla, en iyi sonuçları almak için etkili bilgi toplama, stratejik alternatif geliştirme, araştırma ve şimdiki kararların gelecekteki çıkarımları üzerine vurgu gerektirir.

Stratejik planlama, kuruluşun bulunduğu nokta ile ulaşmayı arzu ettiği durum arasındaki yolu ifade eder. Kuruluşun amaçlarını, hedeflerini ve bunlara ulaşmayı mümkün kılacak yöntemleri belirlemesini gerektirir. Uzun vadeli ve geleceğe dönük bir bakış açısı taşır. Bu çerçevede stratejik planlama:

Sonuçların planlanmasıdır.

Değişimin planlanmasıdır.

Gerçekçidir.

Kaliteli yönetim aracıdır.

Hesap verme sorumluluğuna temel oluşturur.

Katılımcı bir yaklaşımdır.

Stratejik planlamada en önemli konu stratejik kararların alınması ve strateji seçimlerinin yapılmasıdır. Stratejik planlama; amaç tespiti, çevre analizi, iç analiz, stratejik alternatiflerin belirlenmesi ve strateji seçimi aşamalarını kapsamaktadır. Amaç, üst yönetim tarafından net olarak tespit edilir. Amaç belirlenmesi, stratejik planlamanın ilk ve en önemli adımıdır. Stratejik planlama çevre analizine büyük önem vermektedir. Zira, hammadde, talep, yasal durumlar, teknolojik değişiklikler örgütün fonksiyonlarıyla yakından ilgili olmaktadır. İç analiz ise, örgütün güçlü ve zayıf yönlerini bilmesi ve planlamasını, bunları dikkate alarak yapmasını sağlayacaktır. Belirlenen amacın, örgüt çevresinin ve örgüt içi analizinin yapılmasıyla alternatifler belirlenir ve bu alternatifler arasından en uygun olanı stratejik hedef olarak tespit edilir ve planlama süreci tamamlanmış olur.

3.3. Stratejik Planlama ve Stratejik Yönetim İlişkisi

Stratejik planlama ile stratejik yönetim arasındaki temel fark: stratejik planlama, en iyi ve optimal stratejik kararları yapmaya odaklanırken, stratejik yönetim; stratejik sonuçların üretilmesine odaklanır. Bu stratejik sonuçlar yeni pazarlar, yeni ürünler ve yeni teknolojilerdir. Böylece, stratejik yönetim, stratejik planlamadan daha kapsamlıdır.

Stratejik planlama, örgüt içindeki belli üst düzey yöneticilerinin arzu ettikleri gelecekteki sorunlar ile onların nasıl elde edileceği ve başarının nasıl ölçülüp değerlendirileceği ile ilgili kararların alındığı sürekli ve sistematik bir süreçtir. Stratejik yönetim ise, stratejilerin planlanması için gerekli araştırma, inceleme, değerlendirme ve seçim çabalarını, planlanan bu stratejilerin uygulanabilmesi için örgüt içi her türlü yapısal ve motivasyonel tedbirlerin alınarak yürürlüğe konması, daha sonra da stratejilerin uygulanmadan önce amaçlara uygunluk açısından bir defa daha kontrol edilmesini kapsayan ve işletmelerin üst düzey kadroların faaliyetlerini ilgilendiren süreçler toplamıdır.

1970’lerde ortak stratejik planlama, işletmelerde ortaya çıkmıştır. Uluslararası ilişkilerin ve rekabetin, değişen sosyal değerlerin siyasal ve askeri belirsizliklerin yaşandığı bir dönem olan 1970’lerde geniş ölçekli planlar yapılmıştır. Planların beklentileri karşılamaması, stratejik planlamaya personelin tepkisi, üst yönetimin isteksizliği stratejik planlamadan vazgeçilmesine neden olmuştur. Yeni çözüm arayışları sonucu, stratejik planların nasıl uygulanacağına dair teknikler geliştirilmeye başlanmış ve stratejik yönetim anlayışı doğmuştur. 1980’lerde stratejik yönetim, stratejik planlamanın bir devamı ve onu daha ileriye götüren bir düşünce olarak geliştirilmeye başlanmıştır.

3.4. Kamu Yönetiminde Stratejinin Önemi

Kamuda hedeflerin başarılması, politik kararların kamu yöneticileri tarafından vatandaşlara mal veya hizmet sunumunda uygulanmasına bağlıdır. Kamu yöneticileri etkin olabilmek için kaynaklarla çıktıları, kurumun hedeflerini, kamu temsilcileri tarafından alınan politik kararlarda ifade edildiği şekilde toplumun ihtiyaçları ile birleştirecek stratejiler geliştirmelidir. Stratejik düşünme; geleceğe yönelik olası fırsatların ve kurumun faaliyetlerine yönelik risklerin öngörülmesini, kurumun misyonunun vizyonuna katkı sağlayacak şekilde belirlenmesini ve kurumun görev alanındaki diğer kuruluşlar ve bireylerin ilgi alanlarının öngörülmesini gerektirir. Temel fonksiyonlar ve aktivitelerin yönetimin tespit ettiği strateji ile uyumlu olması her yönetici için temel sorumluluktur. Eğer gündelik faaliyetler kurum stratejisi ile uyumlu değilse, yönetici faaliyetleri kurum stratejisine uyumlu hale getirmelidir. Yöneticinin dikkat etmesi gereken diğer bir husus; şirketin misyonunun stratejisine uygun olarak belirlenmesi ve uygulanması ve stratejik amaçlara hizmet etmeyen faaliyetlere kamu kaynaklarının harcanmamasıdır. Bu açıdan, politik amaçlar ile bu amaçlara uygun stratejiler ve stratejilere uygun projelerin uygulanması arasında çok yakın bir ilişki vardır.

Kamu kesimini değişime zorlayan nedenler arasında mali disiplinin sağlanması gerekliliği, yaşanan bilgi ve iletişim teknolojilerindeki değişim, artan talep ve kamu hizmetlerinde etkinliğin artırılması sayılabilir. Stratejik planlama ve stratejik yönetimin kamu örgütlerinde en sıkı ve en yaygın olarak uygulandığı ülkelerin başında ABD, Kanada, Avustralya, Yeni Zelanda, İngiltere, İsveç ve İrlanda gelmektedir. ABD ve Avustralya’da yerel yönetimlerden, yüksek öğrenim kurumlarına, federal hükümetten kamu sağlık kuruluşlarına kadar çok farklı kurum ve kuruluşlarda stratejik planlama uygulanmaktadır

ABD’de GPRA (Government Performance Results Act) ile Federal Hükümete bağlı kurumlarda uygulanmakta olan sistem incelenmiştir. ABD’de kamunun kaynak kullanımının daha verimli kılınması, kamu kuruluşlarının uyguladıkları politikaların amaçları ve hedefleri doğrultusunda daha açık bir şekilde tanımlanması, kuruluşların belirlenen performans kriterleri doğrultusunda daha etkin çalışmaları amacıyla kamu kuruluşlarına yönelik yeni bir planlama yaklaşımı 1990’lı yıllarda gündeme gelmiştir. Kamu kuruluşlarına yönelik bu yeni yaklaşım 1993 yılında GPRA (Government Performance Results Act of 1993) ile uygulanmaya başlanmıştır. Bu yeni yaklaşım kuruluşların stratejik planları ile bütçeleri arasında güçlü bağlar kurulmasını da gerektirmektedir. GPRA, kamu kuruluşlarının;

Stratejik amaçlarını ve hedeflerini gösteren stratejik planların,

Her yıl için gerçekleştirilecek amaçları ve performans ölçümünü içeren performans planının,

Bu amaçların hangi düzeyde gerçekleştiğini gösteren raporların hazırlanmasını öngörmektedir.

GPRA gereğince, ABD’de, her kamu kuruluşunun kendi misyonunu, uzun vadeli stratejik amaç ve hedeflerini ve bu amaç ve hedeflerini başarabilmek için uygulayacağı stratejilerini hazırlaması gerekmektedir. Stratejik plan, kuruluşun belirlediği amaç setini ve performans ölçme sürecini oluşturabilmesi için bir başlangıç noktası işlevini görmektedir. İkinci aşamada, GPRA her kuruluşun yıllık performans planını hazırlamasını ve bunu yayımlamasını gerektirmektedir.

Türkiye’de ise stratejik planlama, pek çok özel sektör kuruluşunca uygulanmakta olup, kamuda uygulanmasının gündeme gelmesi mali sektör ve kamu yönetimine yönelik orta vadeli reform programlarının desteklenmesi amacıyla 12 Temmuz 2001 tarihinde Dünya Bankası ile imzalanan 1. Program Amaçlı Mali ve Kamu Sektörü Uyum Kredi Anlaşması (PEPSAL-1) ile olmuştur. PEPSAL, finans ve kamu sektörlerinde gelecek dönemde Türkiye’nin uygulayacağı politikaları, kredi ön koşullarını ve yerine getirilmesi gereken taahhütleri içermektedir. Bu taahhütler, Makro ekonomik çerçeve, Bankacılık reformu ve Kamu sektörü reformudur. Kamu sektörü reformu kapsamında da “Kamu Harcama Yönetimi: Bütçe Reformu” yapılması öngörülmektedir. “Kamu Harcama Yönetimi: Bütçe Reformu”nun bir ayağı da Kamu kurumlarında politika oluşturma kapasitesinin güçlendirilmesi ve bu çerçevede stratejik planlamanın hayata geçirilmesidir.

4. YEREL YÖNETİMLERDE STRATEJİK YÖNETİM VE PLANLAMA

Yerel yönetimler, belli alanlarda yaşayan vatandaşlara hizmet vermek amacıyla kurulan, karar organları seçimle iş başına gelen, kendine ait gelirleri ve devletten ayrı bütçesi ve personeli olan özerk tüzel kişilikler olarak tanımlanmaktadır. Bulunduğumuz yüzyılda yerel yönetimlerden önemli görevler beklenmekte ve ülke kalkınmasında yerel yönetimlerin önemli payları olacağına inanılmaktadır. Yönetimde etkinliğin sağlanması için çevresel yönetime ayak uydurabilecek esnek bir örgütlenmeye ihtiyaç vardır. Bu ihtiyaca karşılık gelen yönetim yaklaşımlarından biri olarak da stratejik yönetim görülmektedir.

Stratejik yönetim, stratejik bir bakış açısının kazanılmasını gerektirir. Bu bakış açısı ise, yaşanan günü iyi görebilen, geçmişi iyi değerlendirebilen ve geleceğe yönelik sağlıklı tahminlerde bulunabilen yöneticiler ile sağlanabilir. Stratejik yönetim anlayışı üstten başlayıp aşağı doğru yayılmaktadır. Belediye yönetimleri genel olarak şu beş sorumluluğu yerine getirmektedirler;

Finansal sorumluluk içinde vatandaşların taleplerini karşılamak,

Oluşturacağı kurum kimliği ile özel sektör firmalarına öncülük etmek,

Vatandaşı müşteri olarak görebilmek,

Ahlak, dürüstlük ve sadakat ile iş görmek,

Demokratik bir çerçevede özel işletme benzeri bir anlayışla iş yapmak.

Bu çalışmanın ikinci bölümünde anlatıldığı üzere stratejik yönetim sürecinin ilk aşamasını oluşturan stratejik planlama; imkanlar ile fırsatların değerlendirilmesi yoluyla önceliklerin uzun vadeli planlanmasıdır. En sadesinden en karmaşığına kadar tüm kamu kurumlarında, hizmetlerin yürütülmesi, yatırımların gerçekleşmesi, kaynakların saptanması ve etkin kullanılması için planlamaya ihtiyaç vardır.

Belediyelere ait planlama çalışmalarına 1930 yılında yürürlüğe giren Belediye Kanunu’nda rastlanılmaktadır. Planlama konusundaki adımlar, gerek belediye yönetimlerinin bilgisizliğinden gerekse yasanın yetersizliğinden dolayı bazı alanlarda başarılı olamamıştır. Belediyelerde planlama çalışmaları dendiğinde imar planları akla gelmiştir. Oysa tüm hizmetler planlama kapsamında yer almaktadır. Bir dönem uygulanmasına çalışılan İl Mahalli İdare Planlaması (İLMİP) stratejik planlama açısından önemli bir adım olarak değerlendirilmektedir. Ancak bu girişim aşağıdaki nedenlerle başarısızlığa uğramıştır.

Örgütlenme ve personel yetersizliği,

Ön çalışmaların yetersizliği,

Kanunun önceden ayrıntılı şekilde planlanmaması,

Bütün illeri kapsayacak modelin geliştirilememesi,

Yerel yönetimlerin karar ve icra organlarının katılımının sağlanamaması,

Yerel yönetimlerin kaynaklarının yetersizliği,

İlgili tüm tarafların görüşünün alınmaması.

Bütün zorluklara rağmen, değişen ve çeşitlenen kamu beklentileri karşısında belediye yönetimlerinin stratejik yönetim anlayışına uygun bir yapılanma ve zihniyet değişikliğine olan ihtiyaçları ortadadır. Dolayısıyla, belediye yönetimleri, mevcut durumu değerlendirme, kaynakları etkin kullanma, geleceğe yönelik değişim ve gelişmeleri takip etme ve uygun stratejiler geliştirme zorunluluğu içindedir. Belediye yönetimlerinin temel amacı, hizmet kullananların tatminini sağlamaktır.

Yerel yönetimlerin belli bir hizmet dönemi içindeki hizmet önceliklerini ve ihtiyaçlarını belirlemesi, bunları gerçekleştirecek kaynakları öngörmesi ve en etkin kullanımını sağlaması gibi özellikleri içermesi nedeniyle stratejik planlama yerel yönetimler için faydalı bir yönetim yaklaşımı olmaktadır. Kar amaçsız organizasyon olarak belediyeler, stratejik yönetime geçiş için şu sorunları yaşamaktadır;

Geleneklere bağlılık,

Yönetim yapısındaki zayıflık,

Politik endişelerin ağır basması,

Rekabetin yokluğu,

Son kontrol kriteri eksikliği.

5. SONUÇ VE ÖNERİLER

Kentlerdeki hızlı yapılaşma, çarpık kentleşme, altyapı yetersizliği, sanayi tesislerinin dağınıklığı, yerleşim alanlarında sanayileşme, atıkların depolanma sorunları, gürültü ve hava kirliliğinin önlenmesi, su kaynaklarının kontrolü ve ulaşım hizmetlerinin gerçekleştirilmesi yerel yönetimlerin başlıca sorunlarıdır. Bu sorunlar gün geçtikçe büyümekte ve daha birçok sorun ile çeşitlenmektedir. Yerel yönetimlerin bugünkü yönetim anlayışı ile bu ihtiyaçları karşılaması pek mümkün görülmemektedir. Dolayısıyla etkin bir yönetim, stratejik planlama yapılarak, kentsel faktörlerdeki değişim sürekli izlenerek ve analiz edilerek, hizmet önceliklerinin tespitine ve kıt kaynakların en uygun tasnifine ihtiyaç vardır.

Bugünkü ve gelecekteki kaynak durumunun dikkate alınarak amaç ve yöntemlerin belirlenmesi, çevre koşullarının daha iyi analiz edilmesi ve alternatifler arasından en uygunun seçilmesini içeren stratejik planlama ve yönetimin yerel yönetimler için çok faydalı olacağı anlaşılmaktadır.

Stratejik planlama, yerel yönetimlerin görev anlayışı ve hedefleri ile kaynakları arasında ilişki kurmasını sağlayarak, temel stratejilerini yeniden gözden geçirmesini sağlamaktadır. Stratejik planlama, kentin belli bir dönem için hizmet önceliklerinin belirlenmesi, bunları karşılayacak kaynakların nasıl etkin kullanılacağına yönelik kısa ve uzun dönemli hedeflerin gerçekleştirilebilirliğini sağlamaktadır.

Yerel yönetimler, stratejik planlama yaparken aşağıda sıralanan iki ana stratejiyi göz önüne almalıdır.

Artan çevre sorunlarının çözümlenmesi ve çevre standardının oluşturulması,

Kent içinde yaşama standardı farklılıklarının giderilmesidir.

Türkiye’de stratejik planlamaya hem özel sektörde hem de kamu sektöründe yeterli önem verilmemektedir. Çağdaş yönetim yaklaşımlarını uygulayan ve mevcut kaynakları etkin kullanarak kalitenin sağlanması için, stratejik yönetim ve planlama yaklaşımının belediye yönetimlerince benimsenmesi ve uygulanması gerekmektedir. Bu yaklaşımların uygulanabilmesinin önündeki engeller olarak aşağıdaki sorunlar gözükmektedir.

Belediye yönetimlerinde yerleşmiş olan klasik yönetim anlayışının terk edilmesi gereklidir. Bu anlayış, belediye yöneticilerinin kendilerini mevcut mevzuat ile sınırlı görmesine ve verebileceği hizmetlerden kaçınma eğilimi göstermesine neden olmaktadır.

Yerel yönetimlerin üst yönetiminin, stratejik planlama ve yönetimin ne olduğunu ve yararlarını öncelikle öğrenmesi, kavraması, inanması, aktif destekleyerek katılması ve gerçekleştirmesi gerekmektedir. Üst yönetimin desteği ve yönlendirmesi, stratejik planlamanın vazgeçilmez bir koşuludur.

Yerel yönetimlerin idari ve mali özerklikten yoksun olmaları da yerel yönetimlerin çözümlerini zorlaştırmaktadır. Yerel yönetimler, merkezi yönetime muhtaç durumdadır ve mücadele içindedir.

Yöneticiler uzun vadeli düşünme ve ileriye yönelik stratejiler geliştirme eğilimini ön plana almalıdır. Genellikle, politik kaygılar uzun vadeli düşünmenin önüne geçmektedir. Kaynakların yatırım alanlarına dağıtımında planlama esasından çok politik esaslar dikkate alınmaktadır.

Merkezi idarelerden daha bağımsız, güçlü imkanlara sahip bir belediye yönetimi stratejik yönetim ve planlama ile daha gerçekçi bir şekilde ilgilenebileceği anlaşılmaktadır. Dolayısıyla siyasi bağımsızlığın sağlanamaması stratejik planlama önünde engel teşkil etmektedir.